Tak zwany „sardoniczny uśmiech” we współczesnej medycynie jest wykorzystywany do określenia jednego z najczęściej występujących objawów tężca, w języku potocznym natomiast kojarzy się to określenie z pogardliwym, szyderczym uśmiechem. Jako termin medyczny, sardoniczny uśmiech polega na grymasie twarzy powstającym w przebiegu tężca, wywołanym skurczem mięśni mimicznych. Kiedy dochodzi do uśmiechu sardonicznego, osoby chore mają obniżone kąciki ust, ich zęby są odsłonięte, a czoło ich jest zmarszczone. W momencie, gdy impulsy docierają do mięśnia tężcowego w czasie krótszym niż zdąży nastąpić rozkurcz mięśnia, mamy do czynienia ze skurczem mięśnia tężcowego. Przy podwyższonej częstotliwości impulsów dochodzi do zjawiska ich sumowania, dlatego zanim mięsień zdąży rozkurczyć się, już po raz kolejny jest pobudzany do skurczu, w ten sposób mamy do czynienia ze zjawiskiem określanym jako skurcz tężcowy. Może to być skurcz mięśni żwaczy, skurcz mięśni twarzy, tzw. uśmiech sardoniczny, jak również napadowe skurcze tężcowe mięśni karku. Zakażenie laseczką tężca powoduje skurcz mięśnia okrężnego ust, czyli to, czym właściwie jest uśmiech sardoniczny. Co ciekawe, jeżeli chodzi o rokowanie, w postaci łagodnej nie jest złe, jednak w chwili, kiedy dochodzi do objawów ogólnych, rokowanie jest groźne.
Tężec a uśmiech sardoniczny
Dzisiaj dzięki powszechnie dostępnej profilaktyce zarówno pierwotnej, jak i wtórnej, tężec jako choroba rzadko jest spotykany, co nie oznacza, iż nie jest niebezpieczny. Jako choroba zakaźna tężec występuje na całym świecie, i zależy głównie od postaci, jaką przybiera. Pamiętajmy, iż pod żadnym warunkiem nie można lekceważyć tej ostrej choroby zakaźnej, ponieważ nawet niewyczuwalne, bardzo drobne skaleczenie może spowodować bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia i życia zakażenie tężcem. Tężec powstaje w rezultacie rozwoju bakterii tzw. laseczki tężca Clostridium tetani, wydzielającej neurotoksynę – tetnospazminę. Jest ona dość groźna, ponieważ w postaci zarodnikowej potrafi znajdować się przez kilka lat. Ponadto laseczka tężca wywołuje wzrost napięcia mięśniowego i skurcz mięśni szkieletowych. Dzieje się tak dlatego, iż toksyna łatwo potrafi przeniknąć do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie niestety natychmiast hamuje wpływ części neuroprzekaźników na mięśnie szkieletowe. W wyniku tego dochodzi do jednego z najbardziej charakterystycznych objawów tężca – uśmiechu sardonicznego. Chory, którego dopada ta dolegliwość, wygląda jakby szczerzył zęby do sztucznego uśmiechu. Należy wiedzieć, iż laseczki tężca są o tyle groźne, że są niezniszczalne, ponieważ nie działają na nie jakiekolwiek czynniki szkodliwe zewnętrzne (zarówno wysoka, jak i niska temperatura, dezynfekcja, itp.).
Czynniki ryzyka
Tak naprawdę jedną z najważniejszych przyczyn zakażenia tężcem, a co za tym idzie - powstania uśmiechu sardonicznego, jest lekceważenie albo po prostu niedopilnowanie szczepień, jak również profilaktyki tężca przy uszkodzeniach skóry, w tym zranieniach, ranach. Szczególnie narażone na zakażenie tężcem są te osoby, które mają ciało obce w ranie, albo ich rana jest zanieczyszczona substancjami, które tworzą potencjalne źródło zakażenia np.: ziemią, odchodami zwierzęcymi, śliną zwierząt czy odpadami rzeźniczymi. W grupie największego ryzyka znajdują się rany kłute, miażdżone, głębokie, jak również te, które nie zostały opatrzone przez co najmniej 12 godzin od momentu zranienia. Szczególnie ważną grupę pacjentów stanowią osoby, które doznały oparzeń, odmrożeń lub znajdują się we wstrząsie, ponieważ ta grupa osób ma upośledzone krążenie, a warunki beztlenowe w ranie tworzą idealne środowisko dla rozwoju bakterii. Pamiętajmy, iż rany z obfitym krwawieniem, niezanieczyszczone, jak również powierzchowne są o wiele mniej bezpieczne od tych, które są głębsze i słabiej ukrwione.
Jak się objawia tężec?
7 dni to średni okres wylęgania i zakaźności tężca. Chociaż tak naprawdę wszystko zależy od rodzaju rany. Przede wszystkim warto wiedzieć jak wygląda zakażenie rany. Początkowo osoba chora odczuwa dreszcze, może również odczuwać niepokój i słabo się czuć. Intensywne pocenie się, wzmożone napięcie w mięśniach, zakłócenie snu – są to objawy, które mogą sygnalizować rozwój tężca. W miejscu rany nasila się ból i następuje drętwienie. Później tężec z reguły przybiera uogólniony obraz, który przejawia się zwiększonym napięciem i skurczem mięśni. Z czasem osoba chora odczuwa zwiększone napięcie mięśni żwaczy, jak również wzrost napięcia mięśnia okrężnego ust, czyli uśmiech sardoniczny. Warto unikać w tym przypadku hałasu, dotyku czy światła, ponieważ są to czynniki nasilające napięcie. Do tego dochodzą objawy uogólnione: zaburzenie ciśnienia, zakłócenie rytmu serca, jak również skurcz mięśni oddechowych albo w ogóle zatrzymanie krążenia, co szczególnie jest niebezpieczne, ponieważ może doprowadzić do śmierci.
